امروزه دیگر کمبود منابع آب شیرین به مسئله ای جهانی تبدیل شده است و مسائل و مشکلات مربوط به آن به طور روز افزونی در حال افزایش است. آب شیرین برای تامین مواد غذایی، بهداشت جامعه، توسعه صنعتی و شهری، حفاظت محیط زیست و سرانجام تامین امنیت ملی و دستیابی به صلح پایدار مورد استفاده قرار می گیرد و کمبود آن نگرانی های گسترده ای را در میان جهانیان به وجود آورده است. ” ناهمگونی و عدم توازن میان منابع محدود آب و تقاضای روز افزون برای آن از یک سو و تجمع پساب و فاضلاب های آلاینده از سوی دیگر سبب ورود واژه ای تحت عنوان"بحران کیفی و کمی آب" در واژگان مدیریت منابع آب شده است. مفهوم بحران آب تنها در کمیت آب خلاصه نمی شود، بلکه کاهش کیفیت آب به سبب آلودگی های گسترده و دخالت بشر در چرخه آب و طبیعت و همچنین بلایای طبیعی که بعلت "زیادبود"آب در مقاطع کوتاهی از زمان حجم عظیمی از جریان سیلاب را ایجاد می کند را نیز باید به این فهرست افزود.
بررسی تحولات اخیر در خصوص مسائل مربوط به آب در جهان نشان می دهد که اگرچه اولین هشدارها را در این زمینه دانشمندان علوم آب داده اند اما وقوع این هشدارها و مشاهده عینی آنها سبب شده است تا اینکه مباحث مربوط به مدیریت آب در رده های بالای تصمیم گیری در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی مطرح شود . این باور که چون ۷۰ درصد کره زمین را آب فرا گرفته پس آب فراوان است باور اشتباهی است، زیرا تنها ۲.۵٪ از کل آب جهان شیرین است. این منابع محدود باید مصرف جمعیت جهان– که تا سال ۲۰۵۰ به ۹/۷ میلیارد نفر می رسد -را تامین کند. این تنها افزایش جمعیت نیست که منابع آب را تحت فشار قرار داده است، افزایش مصرف سرانه نیز عامل دیگر این فشار افزاینده است.
در حالیکه جمعیت جهان در طی قرن بیستم ۳ برابر شده است، میزان مصرف ۶ برابر افزایش یافته است. پیش بینی می شود از حال حاضر تا سال ۲۰۵۰ تقاضای آب صنعت ۴۰۰ درصد و تقاضای آب خانگی۱۳۰ درصد افزایش یابد. هرچقدر دسترسی به آب کاهش می یابد، رقابت برای این منابع محدود افزایش می یابد. ۶۰٪ از آب های سطحی جهان از حوضه های رودخانه ای مشترک بین المللی به دست می آیند و حدود ۵۹۲ آبخوان مشترک بین مرزی در جهان وجود دارد. با توجه به این وضعیت، همکاری و هماهنگی بین کشورها برای اطمینان از تامین نیاز های انسان، اقتصاد و محیط زیست ضروری است. با وجودی که صدها قرارداد بین المللی آب در طول سالهای اخیر امضا شده است، اما هنوز نحوه همکاری کشورها برای مدیریت فشارهای فزاینده بر منابع به نحوی که منجر به اختلافات بیشتر در آب نشود، مشخص نیست.
انسان در طول تاریخ با مسئله کمبود آب رو به رو بوده است و در مقابله با کمبود آب به ویژه در مناطق خشک، نیمه خشک دنیا تلاش های عظیمی را سازمان داده است. بنابراین بحران آب در طول تاریخ تمدن بشر با وی همراه بوده است. اما به نظر می رسد بحران آب در عصر حاضر دو وجه مشخص دارد که هیچ گونه شباهتی با مسائل آب درگذشته ندارد .تفاوت ماهیتی بحران امروز آب با گذشته این است که در گذشته های دور، آب از نظر مقداری و کمی در دسترس بود لکن محدودیت فن آوری، موجب می شد که استحصال آب با دشواری های زیادی همراه باشد اما در آینده به دلیل رسیدن مصرف به سقف امکانات توسعه منابع آب، اصولا آب اضافی دیگری برای توسعه در دسترس نخواهد بود هرچند که حتی مشکلی از نظر منابع مالی و فنی نیز وجود نداشته باشد.
و دیگر اینکه اگر در گذشته مشکلات و مسائل آب در مقیاس محلی مطرح بوده ، اکنون و در آینده این مشکلات در مقیاس های ملی، منطقه ای و حتی جهانی بروز خواهد نمود و این فرایند موجب شده حفظ صلح، تامین امنیت غذایی و بالاخره توسعه پایدار مطرح گردد.
قطعا اولین قربانی های این وضع کشورهای جهان سوم و در حال توسعه خواهند بود. به خصوص که ابعاد مساله در بین این نوع کشورها هم به لحاظ این که سهم و وزن بزرگی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند و هم به دلیل این که بخش وسیعی از مساحت کشورهای مذکور به طور طبیعی از کمبود بارندگی و منابع آب تجدید شونده در رنجند و بالاخره به دلیل محدودیت شدید در تجهیز منابع مالی، بسیار گسترده تر دیده می شود.
هر چند منابع آب شیرین تجدید شونده محسوب می شود اما مقدار آب تجدیدپذیر که سطح کره زمین هم اکنون و به طور سالانه دریافت می کند معادل همان آبی است که شاید هزاران سال پیش و از بدو بروز تمدن های بشری دریافت می نمود.
این در حالی است که توزیع مکانی و زمانی مقدار آب تجدیدشونده کاملا متغیر بوده و متناسب با توزیع جمعیت و نیازهای آبی جوامع بشری نمی باشد. به طور مثال قاره آسیا که ۶۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است ۳۶ درصد آب تجدید پذیر جهان را به خود اختصاص داده است. و یا حوزه آبریز رودخانه آمازون ۱۴ درصد منابع آب تجدیدپذیر جهان را در اختیار دارد در حالیکه 4/0 جمعیت جهان را در خود جای داده است.
اما علت این بحران چیست؟
۱. تکیه بر مدیریت عرضه آب با سرمایه گذاری در طرح های تامین آب.
۲. به فراموشی سپردن جنبه های مدیریت تقاضا، پایش مصرف و حفاظت منابع آب.
۳. برخورد با آب به عنوان یک منبع بی پایان که دارای ارزش اقتصادی نیست.
۴. جداسازی بخش های مختلف مدیریت آب و سپردن مسئولیت های بخش های آن به سازمان ها و نهادهای گوناگون، بدون چاره اندیشی در باره به کارگیری ساز و کارهای هماهنگ و جامع نگر در مدیریت یکپارچه منابع آب.
۵. بی توجهی به جایگاه ویژه و نقش اساسی مشارکت مردم در برنامه ریزی آب، اجرا و بهره برداری و نگهداری طرحهای توسعه منابع آب.
۶.نبودن تفکر برنامه ای در پیکره مدیریت منابع آب که به گونه ای آشکار، سبب ناپایداری و ناکار آمدی مدیریت توسعه منابع آب گردیده است.
راه حل بحران آب چیست؟
همه با هم بیندیشیم و راه حل های عملی در جهت کنترل بحران آب حداقل در سطح ملی ارایه دهیم ...
